storiella in dialetto agrigentino

Chissa è ‘na cosa ca fa arrizzari li carni; e successi pi daveru cca, nni nu’, a Ggiurgenti, ca l’haju ‘ntisu sempri cuntari. ‘Mmattì ad unu di l’antichi Sali, a Don Panti Sala ammuntuatu. Chissu Don Panti Sala dici ca era un bellu pruprietariu riccu, era Marchisi ed avia tanti beni.
‘Na vota, a tempu di rriddeni, si nni vonsi jiri a caccia agghiri a Santu Li’; attacca la jamenta a ‘n arvulu, e si misi a passiari spiaggia spiaggia pi vidiri cu’ sa si vidissi un guarchi risbardu avvicinari. ‘Ssa jurnata’ un ci nn’era rrastu; e si nni stava turnannu, quannu cu lu pedi tuccà ‘na cosa ‘mmezzu la rina; si calà e piglià ‘na ggiaca tunna tunna, ranni quantu ‘n aranciu nicu, nigura comu la pici e spirlucenti comu ‘na petra di domanti.- Oh ch’e bella !- dissi-; la piglià, e si la misi ‘n sacchetta; – la vogllu purtari a Ggiurgenti, a la casa, cà chissa supra lu suttaspecchiu ci havi a stari ‘na galantaria.
Comu si metti ‘dda ggiaca ‘n sacchetta, si vidi cumpariri davanti un bellu ggiuvini.
– Voscenza bbinidica.
– E vu’ d’unni spuntastivu?
– Nenti… cca haju statu. Chi fa, si nn’acchiana Voscenza?
E, prima ca cci avissi datu lu tempu d’arrispunniri, va sciogli la jumenta, l’ajuta a mettirsi a cavaddu, l’azzizza beddu pulitu, e si cci metti a camminari a lu sciancu. Strata facennu, cci dissi a lu Marchisi siddu avia bisognu di un sirvituri, ca iddu l’avria sirvutu cu tuttu lu cori e cu fidiltà; ma Don Panti cci arrisposi chi nun nni avia di bisognu; e, vidennu ca tant’assà’ ‘un ci piacia ca cci avissi addumannatu cu’ era e d’unni vinia, ‘un ci detti cchiù cuntu. Ma junti ca foru a Ggiurgenti, davanzi lu purtuni di la casa, ‘ddu bellu ggiuvini fu prontu a farilu scinniri d’accavaddu, si piglià la junmenta e la purtà nni la stadda, po’ acchianà susu: – Chi cumanna, signur Marchisi? – Cci tirà li scarpi, l’ajutà a spugliarisi, cci jì a pigliari li rrobbi di casa, li tappini, comu s’avissi avutu cent’anni ch’era allu sò sirvizziu.
Tantu ca lu Marchisi dissi: – Poviru ggiuvini, cu’ sa’ cu’ cu’ è; a li voti pò essiri macari figliu di quarchi pirsuna bona!
‘Nn’haju tanti, chissu cu l’autri.
Piglia e lu lassa’ stari.
Lu lassa’ stari, e nun si nni pintì’, ca, s’avissi firriatu l’Erca e la Merca, sirvituri comu a chissu ‘un è veru ca l’avissi pututu truvari: pulitu, aducatu, fidili e lestu po’ ca ‘na cosa, prima ca cci la dicianu, cra già fatta.
Un jornu lu Marchisi s’arritira’ supra pinseri.
– Chi havi, signur Marchisi? – cci dissi lu sirvituri.
– Nenti; lassami stari – cci arrispunnì siddiatizzu.
– Si Voscenza havi bissognu di mia, cumannassi, ca, Voscenza lu sapi: iu pi Voscenza mi vaju ad allavancu macari di lu Cummu di li Furchi.
– Nenti, figliu, nun è cosa ca mi po’ dari ajutu tu. Nè tu, nè autru.
– E Voscenza parla, videmu.
– Ch’am` a vidiri, ca sugnu cunsumatu. Dumani si ddicidi la causa ‘m Palermu, e p’un aviri fattu ‘n tempu a mannaricci ‘na scrittura, m’hannu a dari la sintenza cuntraria. Lu vidi ch’on c’è chi fari? ti nni pirsuadi?
La causa era na causa forti, ‘mpurtanti assà’, e ‘ssa liti avia ca durava ‘na vintina d’anni.
– Signur, Marchisi, mi dassi la scrittura.
– Va’, vattinni, nun mi siddiari.
– E Voscenza mi la duna, cci dicu. Iu mi fidu, currennu comu sacciu curriri iu, di purtaricci la carta a l’avvucatu prima di grapirsi lu Tribunali. Voscenza chi cciappizza? Dassimilla, e pò vidi.
Don Panti, pi livarisillu di supra, piglià e cci detti la scrittura.
Tannu jjri ‘m Palermu ‘un era com’e ora, ca cu’ agghica, cu la ferrovia, piglia e parti; tannu, tra littica, maraùna ed autri sguazzi, era picca, dicu iu, si, pi jiri ‘m Palermu di Ggiurgenti, si ci mittia ‘na simana; tantu ca li ggenti, prima di partiri, si cunfissavanu e, si cumunicavanu e, s’avianu chi lassari, facianu tistamentu.
“Sa’ unn’è ddu foddi a ‘st’ura ?” pinsava la notti lu Marchisi, ca nun putia dormiri.
‘Ntantu lu ‘nnummani, versu mezziornu, mentri Don Panti era veru angustiatu, si vidi spuntari pi davanzi a lu sirvituri.
– E tu d’unni veni, foddi ?
– Di ‘m Palermu’, ‘Ccillenza. Jivu, cci detti la scrittura a l’avvucatu prima di grapirisi lu Tribunali, fici tutti cosi, aspittavu la sintenza, e la sintenza e chista. Voscenza pi’.
E cci pruì la sintenza, ca lu Marchisi liggì, ed era favurevuli ad iddu.
Tuttu cuntentu, si misi ad abballari cammari cammari; abbrazzà e vasà a lu sirvituri e cci fici un billissimu cumplimentu.
Ma po’ si misi a pinsari: Comu va’ stu fattu? chi cosa è stu sirvituri?
E si ji a cunfissari: Lu cunfissuri ‘ntisi lu fattu, e cci dissi:
– Chista nun e cosa ggiusta: pigliassi ‘sta ggiaca e la jissi a jittari a mari.
Don Panti accussi fici: piglià la ggiaca di supra lu suttaspecchiu, si la misi ammucciuni ‘n sacchetta, accravaccà e si nni ji’ a Santu Li’. Lu sirvituri, ca cci jiva appressu, era afflittu e angustiatu e nun apriva vucca. Po’ cci dissi:
– Ah, signur Marchisi, signur Marchisi, chi sta facennu Voscenza?!
– Nenti; camina.
Arrivatu a la spiaggia, lu Marchisi ‘nfilà la mani ‘n sacchetta e lu sirvituri cci dissi:
– Stassi attentu a chiddu ca fa, badassi chi li so’ discinnenti sarannu mmaliditti sina a la settima gginirazzioni.
Don Panti Sala pinsa’ a chiddu ca cci avia dittu lu so’ cunfissuri, piglià la ggiaca niura e la jittà a mmari. Comu jitta’ la ggiaca a mmari, lu sirvituri spirì.
Pò non si nni sappi cchiù nè nova nè vecchia di ‘ssu sirvituri: chissu avuva ad essiri lu virseriu, ca cu’ sa’ ch’avia a oprari’ cu’ sda’ chi vulia di ‘ddu galantomu. Ma ‘un appi chi fari, ca Don Panti Sala comu cci dissi lu cunfissuri, e iddu si nn’ appi a jiri d’unni avia vinutu.
Testo di Antonino De Gubernatis